اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

اختلال استرس پس از سانحه (به اختصارPTBS): یک بیماری روانی جدی است. این بیماری زمانی به‌وجود می‌آید که فرد چیزی بسیار وحشتناک را تجربه کرده باشد – برای مثال یک تصادف، جنگ یا خشونت.

چنین رویدادهایی می‌توانند:

• فقط یک بار رخ دهند، مانند تصادف رانندگی یا حمله،
• بارها تکرار شوند، مانند سوءاستفاده جنسی،
•  یا در مدت طولانی ادامه داشته باشند، مانند جنگ.

برخی افراد این رویدادها را مستقیماً تجربه می‌کنند و برخی دیگر شاهد آن در افراد دیگر هستند. بسیاری از افراد با گذر زمان می‌توانند چنین تجربیاتی را پردازش کنند. اما در برخی دیگر، این آسیب روحی باقی می‌ماند. در این حالت، خاطرات تلخ بارها و بارها بازمی‌گردند – که به آن اختلال استرس پس از سانحه گفته می‌شود.

نشانه‌های PTBS می‌توانند بلافاصله پس از رویداد وحشتناک ظاهر شوند – یا حتی هفته‌ها یا ماه‌ها بعد. اگر واکنش بلافاصله اتفاق بیفتد، به آن «واکنش حاد استرس» گفته می‌شود. علائم معمول آن شامل احساسات شدید مانند ترس، درماندگی یا از دست دادن کنترل است.

علائم رایج در PTBS:

خاطرات شدید: موقعیت وحشتناک بارها در ذهن بازمی‌گردد – مثلاً در خواب یا به‌صورت ناگهانی در فلاش‌بک‌ها (بازگشت‌های ناگهانی). فرد احساس می‌کند که دوباره همه‌چیز را تجربه می‌کند.

• اجتناب: افراد مبتلا از مکان‌ها، افراد، صداها یا بوهایی که آن‌ها را به یاد حادثه می‌اندازند، دوری می‌کنند
• انزوا: برخی افراد خود را کنار می‌کشند، دیگر نمی‌خواهند با کسی صحبت کنند یا به کارهایی که قبلاً برایشان لذت‌بخش بوده، علاقه‌ای نشان نمی‌دهند
• . تنش و وحشت‌زدگی: بسیاری دائماً عصبی، زودترس و همیشه «در حالت آماده‌باش» هستند. آن‌ها اغلب خواب خوبی ندارند، حتی زمانی که دیگر خطری واقعی وجود ندارد.

PTBS می‌تواند بر اثر رویدادهای بسیار سنگین و آسیب‌زا ایجاد شود. از جمله:

• فرار و آوارگی
• خشونت یا حمله
• جنگ
• سوءاستفاده جنسی
• تصادفات شدید
•  بلایای طبیعی
• بیماری‌های شدید یا وضعیت‌های اورژانسی پزشکی
• مرگ یک فرد نزدیک

اینکه فرد پس از چنین تجربه‌ای دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTBS) شود یا نه، به عوامل گوناگونی بستگی دارد:

•  چه اتفاقی دقیقاً افتاده است
•  شدت و مدت آن
•  اینکه آیا چندین بار تکرار شده است

همچنین، توانایی فرد در مقابله با استرس اهمیت زیادی دارد. بعضی افراد تجربیات خود را به شیوه‌ای دیگر پردازش می‌کنند و مقاوم‌تر (تاب‌آورتر) هستند یا حمایت بیشتری در اختیار دارند. برخی دیگر ممکن است از قبل مشکلات روانی یا روحی داشته باشند و به همین دلیل نسبت به تجربیات منفی جدید واکنش شدیدتری نشان دهند – این هم نقشی مهم دارد.

درمان – آیا PTBS درمان‌پذیر است؟

بله، PTBS قابل درمان است – بسیاری از مبتلایان به مرور زمان بهبود پیدا می‌کنند. حدود ۳۰ نفر از هر ۱۰۰ نفر پس از یک سال دیگر علائمی ندارند. درمان روان‌درمانی معمولاً بسیار کمک‌کننده است. روش‌های مختلفی وجود دارد:

1. رفتاردرمانی:

در یک نوع درمان ویژه (رفتاردرمانی شناختی-رفتاری متمرکز بر تروما)، افراد مبتلا یاد می‌گیرند که با تجربه وحشتناک خود روبه‌رو شوند. این کار کمک می‌کند تا خاطرات پردازش شوند و علائم کاهش یابند.

یکی از روش‌های ویژه EMDR است:
در این روش، درمانگر انگشت خود را جلوی چشم بیمار حرکت می‌دهد و بیمار با چشم خود آن را دنبال می‌کند. همزمان، فرد به تجربه‌ی آسیب‌زا فکر می‌کند. این حرکات چشمی به مغز کمک می‌کنند تا اتفاق رخ‌داده بهتر پردازش شود. هنوز دقیقاً مشخص نیست که این روش چگونه عمل می‌کند – اما اغلب مؤثر است.

2. داروها:

برخی افراد علاوه بر روان‌درمانی دارو دریافت می‌کنند، به‌ویژه داروهای ضدافسردگی (مانند داروهایی با ترکیبات سرترالین، پاروکستین یا ونلافاکسین). این داروها باید مکمل درمان باشند و به‌تنهایی استفاده نشوند. داروهای آرام‌بخش بهتر است پرهیز شوند.

3. کمک‌های دیگر:

روش‌های دیگری مانند هنر‌درمانی، موسیقی‌درمانی، حرکت‌درمانی یا حمایت‌های روان‌اجتماعی شخصی (برای مثال در Albatros) نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. لطفاً اگر مطمئن نیستید که دچار PTBS هستید یا نیاز به حمایت دارید، با Albatros تماس بگیرید.

اختلال استرس پس از سانحه (PTBS) قابل درمان است. یک درمان خوب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

روند و شانس بهبودی در PTBS

PTBS می‌تواند در هر فردی به شکل متفاوتی پیش برود. بسیاری از افراد با گذر زمان موفق می‌شوند تجربه‌ی وحشتناک را پردازش کنند. بعضی‌ها حتی پس از یک سال احساس بهتری دارند – در موارد نادری حتی بدون درمان.
اما: در حدود ۳۰ نفر از هر ۱۰۰ نفر علائم بیش از سه سال ادامه پیدا می‌کنند. برخی از آن‌ها به مشکلات روانی دیگری نیز دچار می‌شوند، مثلاً اعتیاد.

چه چیزی به مبتلایان و اطرافیانشان کمک می‌کند؟

• صحبت کردن کمک می‌کند: مهم است که فرد با کسانی که به آن‌ها اعتماد دارد در مورد تجربه‌ی خود صحبت کند – برای مثال با خانواده، شریک زندگی، دوستان یا مشاوران هم‌زبان در Albatros. آن‌ها با حرفه‌ای‌گری و محرمانگی کامل مشاوره می‌دهند.
• زودتر کمک گرفتن: روان‌درمانی می‌تواند بسیار مفید باشد. هرچه زودتر فرد به روان‌درمانگر مراجعه کند، نتیجه بهتر خواهد بود.
• تبادل تجربه با دیگران: گروه‌های خودیاری می‌توانند به فرد کمک کنند تا احساس کند درک می‌شود.

اطرافیان چه کار می‌توانند انجام دهند؟

• PTBS را جدی بگیرند.
• با صبوری گوش دهند – حتی اگر فرد بارها ماجرا را تعریف کند.
• فرد را تشویق کنند که به دنبال کمک باشد – و در صورت لزوم او را در پیدا کردن درمانگر همراهی کنند.

نکته‌ی بسیار مهم:

اگر فرد مبتلا درباره‌ی خودکشی صحبت کند، اطرافیان باید فوراً اقدام کنند:
• پزشک یا پزشک اورژانس را مطلع کنند
• با تلفن مشاوره و امداد روانی تماس بگیرند: 0800 – 111 0 111 (رایگان و به‌صورت شبانه‌روزی در دسترس)
• در صورت خطر حاد: با اورژانس تماس بگیرند – تا فرد سریعاً در یک کلینیک روان‌پزشکی بستری شود.